Geen herdenking, maar ook niet vergeten
4 mei 2020 was ook in Heveadorp een vreemde dag. Geen ceremonie bij ons ‘eigen’ monument, geen stoet de heuvel op naar het monument aan het Van der Molenplein, geen lezing of toespraak. Maar wel vlaggen die halfstok hingen en bij het monument werden door bewoners bloemen gelegd ter herinnering aan alle overledenen. In het bijzonder ter herinnering aan de bewoners en arbeiders van Heveadorp die in de oorlogsjaren zijn overleden. Ook namens de bewonersvereniging werd een boeket neergelegd.
Waarom dit monument?
“Op donderdag 29 april 1943 verscheen er plotseling in de dagbladen een oproep van de opperbevelhebber van de Duitse bezettingstroepen in Nederland, generaal Christiansen aan bijna 300.000 leden van het voormalige Nederlandse leger. Ze zouden allemaal opnieuw in Duitse krijgsgevangenschap moeten. De oproep van Christiansen sloeg in als een bom. In Twente, het eerst in Hengelo bij de machinefabriek Stork, braken onmiddellijk proteststakingen en demonstraties uit. Het Twentse voorbeeld vond bijna overal in Nederland navolging, o.a. bij de N.V. Vereenigde Nederlandsche Rubberfabriek te Heveadorp.
Een van de leidinggevenden van het bedrijf, ir. H.C. Munter legde het bedrijf stil. Van de 650 werknemers waren er slechts 20 verschenen.
De Höhere SS- und Polizeiführer in Nederland, Rauter, kondigde het politiestandrecht af. Een terreurmaatregel waarbij ‘verdachten’ zonder vorm van proces werden doodgeschoten. Op maandag 3 mei werd Heveadorp van de buitenwereld afgesloten door een compagnie van de Waffen-SS en begonnen in de fabriek de verhoren teneinde uit te vinden wie de aanstichters van de staking waren. Een willekeurig aantal arbeiders werd vastgehouden om gefusilleerd te worden. De heer Munter was daar niet bij, maar in een poging het leven van de anderen te redden, gaf hij zichzelf aan.
Zeven werknemers vonden op 3 mei 1943 de dood. De veroordeling en het voltrekken van de doodvonnissen werd door de Duitsers in de krant kenbaar gemaakt. De heer Munter werd als hoofdschuldige aangewezen, hem werd in de eerste plaats het uitschakelen van de elektrische stroomleiding en het doven van de ketels, verweten. Ook had hij op zaterdag 1 mei in het bedrijf zijn arbeiders aangezegd dat op maandag 3 mei niet zou worden gewerkt. De kantoorbedienden Weimar, Knipscheer en Quadvlieg en de arbeiders Dijkstra, Peters en Kleefsman werden eveneens slachtoffer van het standrecht. De zeven Heveawerknemers zijn tot april 1946 vermist geweest.
Op dinsdag 16 april 1946 werd op ‘De Waterberg’ in Arnhem, tegenover de begraafplaats Moscowa een massagraf blootgelegd. Negentien slachtoffers van de Naziterreur werden geborgen, waaronder de zeven Heveawerknemers. Op 3 mei 1946 vond op het fabrieksterrein in Heveadorp de eerste herdenking plaats van de zeven slachtoffers van de proteststaking bij N.V. Vereenigde Nederlandsche Rubberfabriek te Heveadorp.
In 1947 werd in een nieuw fabriekspand een bronzen plaquette vervaardigd door de Oosterbeekse beeldhouwer F. H. Hoefnagel, onthuld. Op de plaquette staan de namen van de zeven werknemers van mei 1943 en de namen van de drie werknemers, Willem Jurriens, Johan Bosman en Bastiaan Rietveld, die omgekomen zijn in september 1944. De plaquette kreeg een ereplaats in de hal van het nieuwe kantoorgebouw. Op de plaquette zijn op een onbekende datum de namen van drie Joodse werknemers aangebracht die zijn omgekomen in concentratiekampen, Sophia Hendrika Cohen, Jacques Salomons en Dr. Julius Kahn.
Op 24 april 2009 werd de plaquette opnieuw geplaatst en onthuld aan het nieuwe monument op de hoek van de Noorderlaan/Beeklaan in Heveadorp door de burgemeester van de gemeente Renkum J.P. Gebben en de nabestaanden de heer F. Peters en de heer ir. Bosman. Het monument werd ontworpen door ir. Edzard Prent. Na vele omzwervingen is de plaquette, op instigatie van de bewonersvereniging Heveadorp en de Stichting Heemkunde Renkum, nu op een ereplaats en centraal in het dorp te aanschouwen waar deze is bevestigd aan het nieuwe monument.”
bron: de website “Wageningen 1940-1945”
Als u meer wilt lezen over het monument en de mensen die daarop genoemd staan, kunt u het boek “3 Monumenten…Nou en?” van Peter Maassen aanschaffen in de lokale boekwinkels.
Meer informatie over de geschiedenis van Heveadorp is te vinden op de pagina “heveadorp/geschiedenis” op deze website.